Giải ngố Blockchain: “Big data là gì?” – Nông dân cũng hiểu!
Bài viết trước: Giải ngố Crypto: “Ví Blockchain là gì?” Hiểu dễ như ăn cháo!
“Big data là gì?” – Nghe thì có vẻ cao siêu, nhưng thật ra thì…nó đang hiện diện trong cuộc sống hàng ngày mà đôi khi ta không để ý.
Khi chúng ta ngồi lướt Facebook, mua hàng online, coi YouTube hay đặt xe công nghệ, chính là đang “sản xuất” ra Big Data đó chứ không đâu xa.
Hồi trước, mình cũng tưởng Big Data là cái gì to tát lắm – kiểu như chỉ mấy công ty khổng lồ mới cần quan tâm. Nhưng càng tìm hiểu, mình mới thấy: hiểu được Big Data là hiểu được cách thế giới vận hành trong thời đại công nghệ 4.0 này.
Và bài viết này mình viết ra là để “giải ngố” nhẹ nhàng, không lý thuyết cao siêu, không cần biết code hay giỏi công nghệ. Chỉ cần 2 phút đọc thôi, bạn sẽ biết Big data là gì, tại sao nó quan trọng, và liên quan gì đến cuộc sống của chúng ta!
Để dễ hình dung thì bạn cứ tưởng tượng Big data như một “bộ óc” khổng lồ, biết tất cả mọi thứ, dù là nhỏ nhất. Khi bạn hỏi bộ óc đó một vấn đề (dù hóc búa đến đâu), thì nó sẽ đưa cho bạn một câu trả lời một cách nhanh chóng và đủ sức thuyết phục.
Vậy, Big data là gì? Nói nôm na, đây là khối lượng dữ liệu lớn (ah không, phải nói là “siêu lớn”), nó nhiều đến mức đầu người khó mà tưởng tượng nổi, lại còn đa dạng và thay đổi liên tục từng giây.
Điều đặc biệt là lượng dữ liệu này “quá sức” để những công cụ xử lý truyền thống (như Excel hay phần mềm thông thường) có thể hiểu hay phân tích hết được.
Ví dụ cho dễ hình dung nha:
– Mỗi lần bạn lướt Facebook, thả tim, comment, hay đăng ảnh đi chơi là bạn đang tạo ra dữ liệu.
– Xem video trên TikTok, mỗi lần bạn dừng lại xem một clip lâu hơn vài giây, hệ thống cũng ghi nhận lại hành vi đó.
– Khi bạn đặt đồ ăn trên app, hệ thống lưu lại món bạn thích, thời gian đặt, vị trí giao hàng,…
– Hoặc như camera giao thông ghi lại xe cộ 24/7, cảm biến trong nhà máy theo dõi nhiệt độ, độ ẩm – tất cả đều là dữ liệu.
Tất cả những thứ đó, gom lại, chính là Big Data. Nó không chỉ đơn thuần là “dữ liệu lớn”, mà là “rất rất lớn”, phức tạp, và có giá trị nếu biết tận dụng đúng cách.
Đặc điểm nổi bật của Big Data (5V)
Để hiểu rõ Big Data khác gì với dữ liệu thông thường, người ta thường tóm gọn trong 5 chữ V nổi bật sau – nghe thì “chuyên môn” nhưng thực tế lại rất đời thường:
📦 Volume (Khối lượng dữ liệu khổng lồ)
→ Mỗi ngày, hàng tỷ người dùng tạo ra dữ liệu từ việc nhắn tin, xem video, lướt web… Ví dụ: chỉ riêng YouTube đã có hơn 500 giờ video được tải lên mỗi phút. Nhiều đến mức “nghĩ thôi cũng thấy oải”.
⚡ Velocity (Tốc độ xử lý siêu nhanh)
→ Dữ liệu được tạo và xử lý theo thời gian thực. Bạn nhắn tin Zalo thì chưa kịp nhấn nút gửi đã “ting” bên kia. Hay khi đặt đồ ăn, hệ thống xử lý đơn chỉ trong vài giây là tài xế đã nhận được.
🎭 Variety (Đa dạng định dạng)
→ Dữ liệu không còn chỉ là chữ hay số, mà còn là ảnh, video, emoji, giọng nói, vị trí GPS, biểu cảm khuôn mặt… Ví dụ: TikTok vừa thu dữ liệu xem video, vừa ghi nhận tương tác bằng biểu cảm.
🧩 Veracity (Độ tin cậy của dữ liệu)
→ Không phải dữ liệu nào cũng chính xác. Ví dụ: review ảo trên Shopee, tài khoản ảo like dạo trên Facebook… Nếu không lọc kỹ, phân tích sẽ sai lệch.
💎 Value (Giá trị tiềm năng)
→ Dữ liệu nếu biết khai thác thì là “vàng”. Như Netflix dùng dữ liệu xem phim để gợi ý đúng gu bạn. Hay Shopee biết bạn vừa tìm “giày thể thao” là sẽ quảng cáo giày ngay – chuẩn không cần chỉnh.
5V này chính là “bộ nhận diện” của Big Data – thứ giúp các công ty, nền tảng công nghệ hiểu và phục vụ người dùng ngày càng chính xác hơn.
Big Data dùng để làm gì? – Ứng dụng trong đời sống
Big Data đang len lỏi trong từng ngóc ngách cuộc sống của chúng ta – một cách âm thầm mà cực kỳ hữu ích.
Dưới đây là một vài ví dụ:
🛒 Trong mua sắm online
→ Bạn vừa tìm “áo thun trắng” trên Shopee, y như rằng vài phút sau Facebook, TikTok cũng “rủ rê” bạn mua áo thun. Đó là Big Data hoạt động đấy – hệ thống ghi nhận hành vi tìm kiếm và hiển thị quảng cáo phù hợp.
🍿 Bạn có hay lướt facebook watch (hay reel)?
→ Bạn để ý không? Cứ xem vài video hài, drama hay clip thú cưng trên Facebook Watch (hoặc Reel) là y như rằng hôm sau toàn thấy những nội dung tương tự hiện lên.
Đó là vì Facebook ghi lại bạn đã xem gì, dừng lại ở đoạn nào, tương tác ra sao… Tất cả những hành vi đó được hệ thống “ghi sổ” rồi phân tích để gợi ý video hợp gu bạn hơn mỗi ngày.
🏥 Trong y tế & chăm sóc sức khỏe thì sao?
→ Bệnh viện dùng Big Data để dự đoán dịch bệnh, phân tích kết quả xét nghiệm, cảnh báo nguy cơ sớm.
Ví dụ: một số app sức khỏe thu thập dữ liệu nhịp tim, vận động hàng ngày rồi cảnh báo nếu có dấu hiệu bất thường.
🚗 Trong giao thông (như bắt đúng xe, tránh kẹt đường…)
→ Grab, Google Maps… dùng dữ liệu di chuyển của hàng triệu người để chỉ đường nhanh, báo kẹt xe, hay tìm tài xế gần nhất. Bạn đặt xe xong vài giây sau có tài xế nhận chính là nhờ dữ liệu trong Big data được xử lý cực nhanh.
🏦 Trong ngân hàng và bảo mật
→ Hệ thống ngân hàng dùng Big Data để phát hiện giao dịch bất thường.
Ví dụ: Bạn hay giao dịch ở TP.HCM mà tự nhiên có lệnh rút tiền từ nước ngoài, hệ thống sẽ báo ngay.
Big Data không phải thứ gì xa vời, mà đang giúp cuộc sống chúng mình trở nên thông minh, nhanh gọn, tiện lợi và cá nhân hóa hơn từng ngày.
Big Data & Blockchain: Có gì liên quan?
Nghe Big Data và Blockchain có vẻ chả liên quan gì tới nhau, nhưng thật ra chúng lại chơi “rất thân” với nhau đó!. Bạn biết không?
– Big Data thì tạo ra khối lượng dữ liệu khổng lồ, và cần một nơi lưu trữ tốt và công cụ xử lý thông minh.
– Còn Blockchain lại giống như một “sổ cái công khai” không thể chỉnh sửa, giúp dữ liệu được lưu trữ minh bạch, an toàn, không sợ gian lận.
👉 Ví dụ cho dễ hiểu nè:
Bạn thử tưởng tượng một bệnh viện lưu dữ liệu khám chữa bệnh của hàng triệu bệnh nhân. Nếu chỉ dùng máy chủ truyền thống, nguy cơ bị chỉnh sửa, mất dữ liệu hoặc rò rỉ là rất cao.
Nhưng nếu lưu trên Blockchain, mỗi lần có cập nhật, hệ thống sẽ ghi lại một “dấu vết” rõ ràng, không ai có thể xóa hay sửa mà không để lại dấu hiệu. Còn Big Data sẽ giúp phân tích dữ liệu y tế đó để đưa ra dự đoán bệnh tật, cảnh báo sớm, cá nhân hóa điều trị.
👉Một ví dụ khác về Big data trong crypto:
Các sàn giao dịch tiền số như Binance, Bybit hay các dự án DeFi sử dụng Big Data để phân tích hành vi giao dịch, đo lường rủi ro, phát hiện hành vi bất thường. Trong khi đó, Blockchain giúp đảm bảo các giao dịch đó minh bạch, không thể gian lận.
Nói ngắn gọn: Big Data giỏi phân tích, còn Blockchain giỏi bảo vệ. Kết hợp lại thì đúng kiểu: “một người nghĩ giỏi – một người giữ chắc”, là “cặp đôi hoàn hảo” trong thời đại công nghệ 4.0
Ai là người thu thập, quản lý và sử dụng Big data?
Khi nói về Big Data (một khối dữ liệu khổng lồ), có thể bạn sẽ thắc mắc ai là người thu thập, quản lý và sử dụng đống dữ liệu đó.
Thực tế, Big Data được thu thập từ rất nhiều nguồn khác nhau, và việc quản lý, phân tích và sử dụng dữ liệu đó là nhiệm vụ của nhiều tổ chức hoặc công ty lớn. Dưới đây là một số ví dụ:
Công ty công nghệ (Google, Facebook, Amazon, TikTok): Những công ty này thu thập dữ liệu từ hành vi người dùng. Ví dụ, khi bạn tìm kiếm trên Google, thích một bài viết trên Facebook, hay mua sắm trên Amazon, các công ty này sẽ ghi nhận lại hành động của bạn để đưa ra các gợi ý, quảng cáo phù hợp hoặc cải thiện sản phẩm dịch vụ.
Các tổ chức y tế, ngân hàng, chính phủ: Những tổ chức này cũng là những “người thu thập” lớn, ví dụ như bệnh viện thu thập thông tin sức khỏe của bệnh nhân, các ngân hàng ghi nhận giao dịch tài chính, hay các cơ quan chính phủ thu thập dữ liệu dân cư để phục vụ các chính sách xã hội.
Khi lưu trữ dữ liệu này, vấn đề bảo mật và tính minh bạch là cực kỳ quan trọng. Nếu chỉ sử dụng các máy chủ truyền thống, dữ liệu có thể bị tấn công hoặc bị thao túng. Đây chính là lý do mà Blockchain trở thành công cụ lý tưởng để lưu trữ Big Data.
Big data được ghi lên Blockchain thế nào?
Dữ liệu của Big data là rất lớn, trong khi đó khả năng lưu trữ của mỗi khối trên Blockchain chỉ có giới hạn (chỉ khoảng vài trăm byte đến vài kilobyte) thường là thông tin giao dịch hoặc các sự kiện nhỏ.
Nên việc lưu trữ Big data lên Blockchain giống như việc “Bạn muốn lưu trữ cả trái đất này vào một cuốn sổ”. Điều đó là bất khả kháng!
Nhưng, bạn hoàn toàn có thể ghi lại những mô tả về trái đất này vào cuốn sổ đó, rồi truyền lại cho con cháu nhiều đời.
Và để lưu trữ được cả tấn dữ liệu trên Blockchain một người ta cũng làm như vậy!
Ví dụ dễ hiểu thế này: Bạn là một người nông dân, khi đến mùa thu hoạch, bạn thu hoạch nông sản và cất trữ như sau:
– 1 tấn Lúa vào kho A
– 2 tấn Ngô vào kho B
– 5 tấn Sắn vào kho C
Và bạn ghi những thông tin mô tả về về việc cất trữ (Loại nông sản gì? bao nhiêu tấn? cất ở kho nào?) vào quyển sổ cái của cả làng (dân làng đều biết thông tin đó và không ai có thể chỉnh sửa).
Và việc ghi Big data lên Blockchain cũng tương tự như vậy, thay vì lưu trữ cả tấn dữ liệu lên blockchain thì bạn chỉ lưu trữ thông tin mô tả về dữ liệu đó thôi.
Mình lấy thêm một ví dụ nữa cho dễ hình dung hơn: Bạn có 1 video phim “con lợn” nặng 3GB. Giờ bạn muốn chia sẻ video đó với 10 người bạn. Bạn sẽ không thể gửi nguyên file video qua Zalo hoặc email đâu, vì nó nặng và dễ nghẽn mạng, đúng không?
Thay vào đó, bạn upload video lên Google Drive, sau đó chỉ cần gửi link (đường dẫn) cho bạn bè. Link đó sẽ dẫn đến file gốc – ai có link là xem được video, nhưng bản thân link thì cực nhẹ, chỉ vài chục ký tự.
📌 Trong Blockchain cũng tương tự vậy:
- File video nặng = Dữ liệu lớn (Big Data).
- Link Google Drive = thông tin mô tả về dữ liệu được lưu trên Blockchain.
- Nơi chứa video (Google Drive) = Hệ thống lưu trữ ngoài
Nghĩa là thay vì lưu trữ toàn bộ dữ liệu trực tiếp trên Blockchain, một cách đơn giản và hiệu quả là chỉ ghi lại metadata (dữ liệu mô tả về dữ liệu) và sử dụng hashing (mã hóa dữ liệu) để tham chiếu (dẫn đến) đến dữ liệu gốc (Big data). Dữ liệu lớn thực tế sẽ được lưu trữ trên một hệ thống lưu trữ phân tán ngoài Blockchain (như IPFS – InterPlanetary File System)
Giải thích thêm:
Hệ thống lưu trữ phân tán của IPFS giống như việc bạn gửi một thùng hàng lớn (file video chẳng hạn), nhưng thay vì gửi đến một địa chỉ cố định (như 1 tài khoản Google Drive), thì bạn chia thùng hàng ra thành từng gói nhỏ, gửi đến nhiều kho chứa khác nhau trên toàn quốc (như nhiều tài khoản Google Drive). Khi ai đó cần xem lại video, hệ thống sẽ ghép lại các gói hàng đó từ các nơi và trình bày nguyên vẹn file gốc cho người xem.
Nghe thì có vẻ mất công và chậm chạp, nhưng thực tế hệ thống này vận hành một cách hoàn toàn tự động và nhanh chóng.
IPFS (InterPlanetary File System) hoặc Arweave là những hệ thống lưu trữ phân tán được sử dụng kết hợp với Blockchain. Các dữ liệu lớn như video, hình ảnh, hoặc file tài liệu sẽ được lưu trữ trên các hệ thống này. Còn Blockchain sẽ chỉ lưu trữ thông tin tham chiếu (metadata, hash) giúp xác nhận tính toàn vẹn và bảo mật của dữ liệu.
Ví dụ: Một công ty có thể sử dụng IPFS để lưu trữ dữ liệu khách hàng (chẳng hạn hồ sơ bệnh án, video phẫu thuật,…) và sau đó ghi lại các hash của các dữ liệu này lên Blockchain. Điều này giúp bảo vệ tính toàn vẹn và xác minh sự thay đổi (hoặc không thay đổi) của dữ liệu.
Ngoài việc lưu trữ trực tiếp dữ liệu trên Blockchain, có thể sử dụng các giải pháp Layer 2 như Lightning Network hoặc State Channels để giảm tải công việc cho Blockchain chính. Các dữ liệu lớn có thể được lưu trữ ngoài Blockchain (off-chain), và chỉ kết quả cuối cùng (như kết quả phân tích dữ liệu, giao dịch, hay kết quả hợp đồng thông minh) sẽ được ghi lên Blockchain.
Ví dụ: Trong các ứng dụng tài chính hoặc giao dịch tiền điện tử, các giao dịch có thể được thực hiện ngoài Blockchain, và khi có sự kiện quan trọng (như thanh toán hoàn tất hoặc hợp đồng thông minh được thực thi), các kết quả sẽ được ghi lên Blockchain để đảm bảo tính minh bạch và không thể thay đổi.
Lời kết
Đến đây, bạn đã hiểu rõ “Big data là gì” chưa?
Tóm lại, Big Data là tập hợp dữ liệu khổng lồ, đa dạng và liên tục phát triển, đến mức các công cụ truyền thống “đuối sức” khi xử lý nó. Nhưng nếu được tận dụng đúng cách, Big Data có thể biến thành kho vàng cho doanh nghiệp, công nghệ – và cả các hệ thống như Blockchain cũng cần nó để hoạt động hiệu quả, minh bạch và thông minh hơn.
👉 Hãy thường xuyên theo dõi Coin3s.com để tiếp tục hành trình giải ngố công nghệ 4.0, từ Blockchain, Web3 đến AI – tất cả đều được “dịch ra tiếng người” cho bạn dễ hiểu và dễ áp dụng!
